Bệnh thoái hóa khớp thứ phát là gì, có điều trị được không

Thoái hóa khớp thứ phát thường xuất hiện do thói quen sinh hoạt, do chấn thương, chế độ ăn uống không khoa học, vận động quá sức, thừa cân – béo phì, do di truyền,… Căn cứ vào mức độ tổn thương của mô sụn, bác sĩ sẽ xác định nguyên nhân gây bệnh, từ đó áp dụng phương pháp điều trị phù hợp.

Thoái hóa khớp thứ phát là gì

Thoái hóa khớp là một trong những căn bệnh phổ biến, đặc trưng bởi tình trạng thoái hóa, loạn dưỡng ở các khớp dẫn đến mô sụn bị hao mòn, xơ hóa, theo thời gian sẽ xuất hiện các gai xương trên bề mặt khớp gây đau nhức và kèm theo một số biểu hiện khác như tê, rát, khó vận động, di chuyển.

Theo các chuyên gia, thoái hóa khớp là hậu quả của sự mất cân bằng của quá trình hủy hoại và tổng hợp xương dưới sụn và mô sụn. Đặc biệt, người bị thoái hóa khớp quá trình phá hủy sẽ diễn ra nhanh hơn các hoạt động tổng hợp dẫn đến xương và sụn bị tổn thương, suy yếu và thoái hóa nhanh chóng.

Thoái hóa khớp thường xảy ra do nguyên nhân chính và thứ phát. Đặc biệt, bệnh thoái hóa khớp nguyên phát thường bị ảnh hưởng bởi tuổi tác, bệnh thường xuất hiện ở người trung niên và cao tuổi do quá trình lão hóa tự nhiên. Trong khi đó, thoái hóa khớp thứ phát có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai và xảy ra do nhiều yếu tố khác nhau như di truyền, chấn thương, vận động sai tư thế, thiếu hụt dinh dưỡng, thừa cân, béo phì,…

Các triệu chứng của thoái hóa khớp thứ phát thường âm thầm, dai dẳng và hầu như không thể điều trị dứt điểm. Mục tiêu của các phương pháp điều trị là kiểm soát cơn đau và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Trường hợp chủ quan, bệnh tiến triển nặng có thể khiến sụn khớp bị biến đổi hình thái, cấu trúc và hình thành các gai xương, nóng chảy, nứt, bào mòn, nghiêm trọng có thể dẫn đến tàn phế.

Thống kê cho thấy, hơn 80% trường hợp thoái hóa khớp thứ phát ảnh hưởng đến khớp gối cũng như một số khớp khác như khớp háng, vai, cổ chân, cổ tay,… bệnh khởi phát ở nữ nhiều hơn nam.

Nguyên nhân của thoái hóa khớp thứ phát

Thoái hóa khớp thứ phát có thể ảnh hưởng đến nhiều người kể cả người già và trẻ nhỏ. Bệnh thường là hậu quả của lối sống kém, di truyền, chấn thương, vận động nhiều, thừa cân – béo phì,… Các yếu tố này ảnh hưởng đến mô sụn, khớp và đẩy nhanh quá trình lão hóa. Theo đó, hệ cơ xương khớp dễ bị tổn thương và khó phục hồi, tái tạo.

Dưới đây là một số nguyên nhân của bệnh:

• Chấn thương: Những chấn thương trong quá trình sinh hoạt, chơi thể thao, lao động là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh thoái hóa khớp thứ phát. Khi khớp không ổn định, các cơ quan trong khớp sẽ có xu hướng va chạm, cọ xát vào nhau khi vận động. Tình trạng này khiến các mô sụn dần yếu đi và dễ bị bào mòn. Hơn nữa, một số chấn thương nặng có thể gây ra tổn thương vĩnh viễn cho khớp. Những tổn thương này có thể phát triển theo thời gian và gây ra tình trạng thoái hóa.
• Thừa cân – béo phì: Các khớp có nhiệm vụ bảo vệ và nâng đỡ cơ thể. Khi trọng lượng cơ thể tăng lên, áp lực tại các khớp sẽ có xu hướng nặng hơn. Nếu tình trạng này kéo dài, áp lực từ cơ thể sẽ khiến các mô sụn bị mài mòn, kém linh hoạt và khó cử động. Các nhà khoa học cho rằng những người thừa cân – béo phì thường dễ bị rối loạn chuyển hóa. Rối loạn chuyển hóa có thể làm rối loạn quá trình tổng hợp các chất dinh dưỡng cho xương khớp, từ đó gây ra tình trạng thoái hóa khớp.
• Ít vận động: Ít vận động được coi là một trong những nguyên nhân phổ biến của bệnh thoái hóa khớp thứ phát. Vì thói quen này có thể khiến trọng lượng cơ thể tăng lên, cứng khớp và thiếu linh hoạt. Bên cạnh đó, lười vận động cũng khiến các cơ quanh khớp bị yếu. Các cơ xung quanh không chỉ giúp tăng cường sức mạnh cho khớp mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giữ cho khớp ổn định. Khi cơ bắp yếu đi, các khớp sẽ mất thăng bằng và dễ bị tổn thương.
• Yếu tố di truyền: Theo các chuyên gia cơ xương khớp, yếu tố di truyền có liên quan mật thiết đến bệnh thoái hóa khớp thứ phát. Theo đó, bạn có thể thừa hưởng gen đột biến hoặc khiếm khuyết trong cấu trúc xương. Những khiếm khuyết này sẽ phát triển khi bạn trưởng thành và gây ra các bệnh về xương khớp.
• Viêm khớp: Tình trạng viêm khớp lâu ngày có thể khiến sụn bị mài mòn nhanh chóng và gây lão hóa. Một số bệnh viêm khớp có thể gây thoái hóa khớp như viêm bao hoạt dịch, viêm khớp dạng thấp, bệnh gút, v.v.
• Một số nguyên nhân khác: Ngoài những nguyên nhân phổ biến trên, bệnh thoái hóa khớp thứ phát còn có thể làm tăng nguy cơ khởi phát bởi một số yếu tố khác như thiếu canxi, lao động nặng nhọc trong thời gian dài, giữ gìn tư thế sai, lạm dụng thuốc chống có chứa steroid. – thuốc chống viêm, thuốc ức chế bơm proton,…

Dấu hiệu nhận biết

Sụn ​​có chức năng bảo vệ các đầu xương giảm ma sát trong quá trình vận động, di chuyển và các hoạt động xương khớp. Hiện tượng thoái hóa khớp thứ phát xảy ra khiến sụn khớp bị bào mòn, phá hủy, giảm độ đàn hồi và nhanh chóng bị xơ hóa.

Khi mô sụn bị tổn thương, nó có thể gây ra phản ứng viêm ở các mô xung quanh. Điều này dần dần làm mất ổn định khớp và gây ra các triệu chứng sau:

• Các khớp bị đau âm ỉ, dai dẳng, cơn đau thường nặng hơn khi vận động, đi lại
• Mức độ đau ở khớp thoái hóa có xu hướng thuyên giảm khi nghỉ ngơi và bất động
• Xuất hiện cứng khớp vào buổi sáng, điều này thường xảy ra trong vòng chưa đầy 30 phút
• Thoái hóa khớp thứ phát tiến triển dần dần có thể gây biến dạng khớp
• Người bệnh khó vận động, cử động.
• Màng hoạt dịch có thể bị tổn thương và dẫn đến tràn dịch khớp
• Bề mặt khớp thoái hóa có thể nóng, đỏ, sưng tấy và khó chịu

Các triệu chứng viêm xương khớp có xu hướng trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Ngoài ra, thừa cân, béo phì, đi lại nhiều, vận động mạnh,… có thể khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn, cơn đau bùng phát thường xuyên.

Thoái hóa khớp thứ phát có nguy hiểm không

Thoái hóa khớp thứ phát có thể xảy ra ở nhiều người bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Bệnh có tính chất mãn tính, tiến triển âm thầm, dai dẳng và không thể chữa khỏi hoàn toàn. Khám, điều trị sớm và áp dụng phương pháp chăm sóc phù hợp giúp kiểm soát cơn đau, cải thiện chức năng vận động, làm chậm quá trình thoái hóa khớp đáng kể.

Đối với những trường hợp chủ quan, không can thiệp điều trị, duy trì lối sống sinh hoạt, vận động kém,… có thể khiến các triệu chứng của bệnh tiến triển nặng, tổn thương sụn khớp diễn ra nhanh chóng, đẩy nhanh quá trình thoái hóa và gây ra các biến chứng nghiêm trọng.

Dưới đây là một số biến chứng do bệnh gây ra:

• Khả năng vận động hạn chế: Sụn đóng vai trò quan trọng trong ổ khớp. Khi bộ phận này bị thương, tổn thương sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động, đi lại. Thống kê cho thấy, có đến 80% trường hợp thoái hóa khớp bị hạn chế khả năng vận động và khoảng 20% ​​không thể đi lại như bình thường.
• Hình thành các gai xương: Các gai xương được hình thành khi các mô sụn bị bào mòn, nứt nẻ do sụn nóng chảy. Sự hiện diện của các gai xương có thể làm mất ổn định khớp và gây đau dữ dội, viêm, cứng và giảm khả năng vận động.
• Tàn phế: Đây được coi là một biến chứng nghiêm trọng do bệnh thoái hóa khớp thứ phát gây ra. Lúc này, sụn khớp bị phá hủy, biến đổi hoàn toàn, khớp hoạt động không vững, người bệnh mất hoàn toàn khả năng vận động, di chuyển.

Ngoài ra, các triệu chứng của bệnh thoái hóa khớp thứ phát còn ảnh hưởng đến sinh hoạt và chất lượng giấc ngủ, khiến cơ thể mệt mỏi, suy nhược, dễ cáu gắt, ảnh hưởng xấu đến tâm lý và tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan khác.

Chẩn đoán thoái hóa khớp thứ phát

Hầu hết các trường hợp thoái hóa khớp thứ phát không có các triệu chứng điển hình. Vì vậy, sau khi thăm khám lâm sàng, bác sĩ chuyên khoa có thể yêu cầu người bệnh thực hiện một số kỹ thuật chẩn đoán để xác định nguyên nhân và mức độ tổn thương, từ đó xây dựng phương án điều trị phù hợp.

Dưới đây là một số kỹ thuật được áp dụng trong chẩn đoán bệnh lý:

• Chụp X quang
• Siêu âm khớp
• Nội soi khớp
• Quét MRI
• Một số xét nghiệm khác như xét nghiệm dịch khớp, xét nghiệm máu, v.v.

Trong một số trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh thực hiện một số kỹ thuật chẩn đoán khác nhau đối với các bệnh lý sau:

• Viêm khớp vảy nến
• Viêm khớp dạng thấp
• Viêm khớp Lupus
• Bệnh Gout

Phương pháp điều trị thoái hóa khớp thứ phát

Như đã nói, thoái hóa khớp nói chung và thoái hóa khớp thứ phát nói riêng là bệnh lý xương khớp mãn tính và không thể điều trị dứt điểm. Việc áp dụng các phương pháp điều trị để kiểm soát cơn đau, cải thiện chất lượng cuộc sống và làm chậm quá trình thoái hóa. Tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ tổn thương sụn và thể trạng của bạn mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp.

Điều trị không dùng thuốc

Điều trị không dùng thuốc được ưu tiên cho các trường hợp thoái hóa khớp nhẹ thứ phát. Bởi phương pháp này có độ an toàn cao, phù hợp với nhiều đối tượng và hạn chế phát sinh các tác dụng phụ, rủi ro.

Dưới đây là một số phương pháp điều trị thoái hóa khớp không dùng thuốc thường được áp dụng:

• Vật lý trị liệu: Vật lý trị liệu giúp cải thiện tình trạng đau nhức, cứng khớp, tăng tuần hoàn máu và cải thiện chức năng vận động một cách rõ rệt. Một số phương pháp vật lý trị liệu thường được áp dụng trong điều trị bệnh lý có thể kể đến như liệu pháp suối khoáng, sử dụng tia hồng ngoại, chườm nóng / chườm lạnh, siêu âm, các bài tập phục hồi chức năng…
• Dùng đai bảo vệ: Dùng đai bảo vệ có tác dụng giảm áp lực lên ổ khớp, từ đó giúp cải thiện tình trạng đau nhức một cách rõ rệt. Ngoài ra, phương pháp này còn giúp làm chậm tiến triển của các triệu chứng bệnh lý, hạn chế ảnh hưởng đến các mô mềm xung quanh khớp.
• Giảm cân: Thừa cân – béo phì là một trong những nguyên nhân gây thoái hóa khớp do tăng áp lực lên ổ khớp. Để kiểm soát bệnh, người bệnh cần áp dụng các biện pháp giúp kiểm soát cân nặng thông qua chế độ dinh dưỡng và luyện tập khoa học.
• Hạn chế các hoạt động nặng: Người bị thoái hóa khớp nên hạn chế các hoạt động làm tăng áp lực lên khớp như chạy bộ, mang vác nặng, ngồi xổm,…

Phương pháp điều trị không dùng thuốc giúp cải thiện cơn đau và giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh. Tuy nhiên, người bệnh cần kiên trì áp dụng theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa để đạt hiệu quả tốt nhất.

Sử dụng thuốc điều trị

Sử dụng thuốc là phương pháp thường được áp dụng trong điều trị thoái hóa khớp thứ phát. Thuốc sử dụng được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau như uống, bôi, tiêm,… Tùy theo tình trạng bệnh, mức độ tổn thương và khả năng đáp ứng mà bác sĩ sẽ chỉ định loại thuốc phù hợp.

Dưới đây là một số loại thuốc điều trị thoái hóa khớp thường được sử dụng:

• Thuốc giảm đau, chống viêm: Để cải thiện tình trạng đau do bệnh lý, bác sĩ thường kê đơn thuốc Paracetamol. Đây là loại thuốc được đánh giá có độ an toàn cao về liều lượng điều trị và phù hợp với nhiều đối tượng. Trong trường hợp cơn đau dữ dội và phát sinh phản ứng viêm, Paracetamol không mang lại hiệu quả như mong đợi, bác sĩ có thể chỉ định nhóm thuốc chống viêm không steroid (Ibuprofen, Diclofenac, Naproxen,…)
• Thuốc bôi: Capsaicin gel, Voltaren Emulgel, Salonpas, Air Salonpas Jet,… là những loại thuốc bôi thường được sử dụng trong điều trị thoái hóa khớp. Các thành phần trong thuốc giúp giảm đau, sưng đỏ, khó chịu ở các khớp bị thoái hóa. Tuy không hiệu quả bằng thuốc uống như các loại thuốc bôi ngoài này nhưng chúng được đánh giá là có độ an toàn cao, lành tính và hạn chế tác dụng phụ. Tuy nhiên, không sử dụng các loại thuốc này trên vết loét hở hoặc vết thương hở.
• Thuốc chống thoái hóa: Chondroitin sulfate, Glucosamine, Diacerein,… là những loại thuốc chống lão hóa thường được chỉ định trong điều trị các bệnh lý. Nhóm thuốc này có tác dụng phục hồi mô sụn, tái tạo xương từ đó làm chậm quá trình thoái hóa sụn. Tuy nhiên, thuốc thường có tác dụng chậm nên được dùng kết hợp với một số loại thuốc để điều trị các triệu chứng ở giai đoạn nặng của bệnh.
• Tiêm corticosteroid: Trong trường hợp thoái hóa khớp thứ phát không đáp ứng với các loại thuốc trên, bác sĩ có thể cân nhắc tiêm trực tiếp corticosteroid vào khớp để kiểm soát cơn đau nhanh chóng, kháng viêm. Mặc dù mang lại hiệu quả cao nhưng tiêm corticosteroid thường tiềm ẩn nhiều rủi ro và tác dụng phụ.
• Tiêm axit hyaluronic: Axit hyaluronic hoạt động có đặc tính tương tự như chất nhờn trong khớp. Do đó, bác sĩ có thể chỉ định tiêm axit hyaluronic trong các trường hợp khô khớp để giảm ma sát và cải thiện chức năng vận động. Tuy nhiên, phương pháp tiêm này chỉ áp dụng cho một số khớp nhất định, điển hình là khớp gối.

Can thiệp ngoại khoa (phẫu thuật)

Trong trường hợp không đáp ứng với điều trị nội khoa, bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật để kiểm soát các triệu chứng của bệnh thoái hóa khớp, đồng thời ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Các phương pháp phẫu thuật phổ biến trong điều trị bệnh lý hiện nay là thay khớp nhân tạo và nội soi khớp.

Nội soi khớp được chỉ định trong các trường hợp sụn bị phá hủy nhanh, đau khớp kéo dài, mô sụn ở khớp bị thoái hóa nhiều, không đáp ứng hoặc đáp ứng kém với điều trị nội khoa.

Các kỹ thuật nội soi được áp dụng trong điều trị bệnh lý, bao gồm:

• Cấy ghép tế bào sụn
• Phẫu thuật để cải thiện bề mặt sụn và rửa khớp
• Khoan thúc đẩy quá trình hình thành xương

Trường hợp mô sụn bị phá hủy nặng, suy giảm hoàn toàn chức năng vận động. Bác sĩ có thể cân nhắc thay khớp nhân tạo. Khớp nhân tạo được thay thường có tuổi thọ từ 10 – 20 năm nên chỉ thực hiện cho bệnh nhân trên 60 tuổi. Tùy thuộc vào mức độ tổn thương của khớp, bác sĩ có thể đề nghị thay khớp một phần hoặc toàn bộ.

Phẫu thuật thay khớp nhân tạo có thể giúp giảm đau, cải thiện khả năng vận động, ổn định khớp và cải thiện chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, việc can thiệp ngoại khoa trong điều trị thoái hóa khớp thường tiềm ẩn nhiều rủi ro và biến chứng. Vì vậy, trước khi phẫu thuật, người bệnh cần trao đổi kỹ lưỡng với bác sĩ chuyên khoa để cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ.

Phương pháp điều trị mới

Ngoài các phương pháp điều trị trên, bác sĩ có thể cân nhắc áp dụng một số phương pháp mới trong điều trị thoái hóa khớp thứ phát. Đặc biệt:

• Ghép tế bào gốc: Tế bào gốc dùng trong điều trị bệnh được chiết tách từ các mô mỡ tự thân hoặc lấy từ tủy xương tự thân. Bác sĩ sẽ sử dụng các tế bào gốc này để tiêm trực tiếp vào khớp bị tổn thương nhằm phục hồi mô sụn và tế bào xương, từ đó cải thiện chức năng vận động.
• Liệu pháp huyết tương giàu tiểu cầu: Đối với phương pháp huyết tương giàu tiểu cầu, bác sĩ sẽ sử dụng máu của bệnh nhân, thông qua quá trình ly tâm để tách bạch cầu, tiểu cầu và hồng cầu. Sau đó, tiểu cầu sẽ được tiêm vào khớp để cải thiện mật độ xương, ức chế quá trình lão hóa và thúc đẩy quá trình tái tạo sụn.

Các phương pháp điều trị mới này vẫn chưa được áp dụng tại các cơ sở y tế của nước ta. Ngoài ra, phương pháp cấy tế bào gốc và huyết tương giàu tiểu cầu cần bác sĩ có trình độ chuyên môn cao, trang thiết bị, máy móc hiện đại.

Các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát thoái hóa khớp thứ phát

Thoái hóa khớp thứ phát có thể xảy ra vì nhiều lý do và có thể ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi. Mặc dù bản chất là mãn tính và không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng bệnh có thể được ngăn ngừa và kiểm soát tiến triển với sự chăm sóc thích hợp.

Biện pháp chăm sóc và phòng bệnh:

• Trường hợp thừa cân – béo phì, cần áp dụng các biện pháp giảm cân thông qua chế độ ăn uống khoa học và luyện tập. Bởi thừa cân không chỉ khiến các triệu chứng đau nhức xương khớp trở nên trầm trọng hơn mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh khác như tiểu đường, huyết áp, tim mạch, gút,…
• Tập thể dục thường xuyên giúp xương khớp chắc khỏe, tăng khả năng phục hồi mô sụn, chức năng khớp, cải thiện khả năng vận động và làm chậm quá trình thoái hóa. Theo đó, người bệnh nên ưu tiên các bài tập yoga dành cho người thoái hóa khớp, bơi lội, đi bộ, thiền…
• Tích cực điều trị dứt điểm chấn thương, đồng thời chú ý theo dõi vận động của khớp để khắc phục kịp thời những biểu hiện bất thường.
• Tránh các hoạt động mạnh gây ảnh hưởng đến xương khớp cũng như quá trình điều trị như mang vác nặng, chạy bộ, ngồi xổm, đứng / ngồi quá lâu,… Bên cạnh đó, bạn nên chủ động thay đổi một số tư thế không tốt để giảm bớt áp lực cho xương khớp và cột sống.
• Hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ, gia vị, rượu bia, hút thuốc lá, đồ uống có cồn,…
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, sinh hoạt điều độ, tránh áp lực, căng thẳng quá mức và loại bỏ những thói quen xấu để hỗ trợ quá trình chữa bệnh đạt kết quả tốt nhất.
• Khám sức khỏe định kỳ 6 tháng / lần sẽ giúp bác sĩ tầm soát những bất thường ở xương khớp và kiểm soát kịp thời. Theo đó, thoái hóa khớp thứ phát có thể được kiểm soát tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.

Thoái hóa khớp thứ phát có thể phát sinh ở nhiều đối tượng với nhiều nguyên nhân khác nhau. Khám, điều trị sớm và chăm sóc đúng cách có thể giúp kiểm soát nhanh các triệu chứng, cải thiện chức năng vận động, làm chậm quá trình thoái hóa. Ngược lại, nếu bệnh tiến triển dai dẳng và nặng có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm, thậm chí tàn phế.